Recensie ‘Plekken in het donker’ van Lidmila Kábrtová

Recensie van ‘Plekken in het donker’ van Lidmila Kábrtová

Het pijnlijk mooi lijden van vrouwen

Door Michiel van den Berg

Het intrigerende Plekken in het donker is een uitgave in de serie Oost! van nog niet eerder in Nederlandse vertaling gepubliceerd werk van Oost- en Midden-Europese schrijvers.
De Tsjechische Lidmila Kábrtová (1971), PR-medewerker aan een technische universiteit, publiceerde eerder een experimentele roman en een bundel met verhalen die uit precies vijftig woorden bestaan. In Plekken in het donker, winnaar van de hoofdprijs van het Tsjechische Literaire Fonds, draait het minder om de vorm en meer om de inhoud.

Die inhoud kondigt zich aan in aan Other stories, other stories van Ali Smith ontleende motto: ‘Kijk me aan, ik ben hier aan het begin, in het midden en aan het eind verliefd op iemand die ik niet kan krijgen.
Kábrtová in een interview: ‘Dit zijn losjes verbonden verhalen over vrouwen en liefde en hoe het woord liefde kan worden misbruikt en wat vrouwen kunnen doen en opofferen voor het concept van liefde en wat zij denken dat liefde is. Ik waarschuw je alvast dat de verhalen beslist niet liefdevol en romantisch zijn.’
En dat klopt. Het lot van de louter vrouwelijke protagonisten in de twaalf losjes samenhangende verhalen is weinig opbeurend. Maar hun lijden is inlevend opgetekend in een mooie, simpele, vaak poëtische en sprookjesachtig stijl, die extra diepte krijgt door de (soms te vet aangezette) symboliek.

Kábrtová’s verhaalwereld is overzichtelijk. Zij is bevolkt door drie soorten vrouwen: (1) meisjes met een afwezige vader die zich laten paaien en afdanken door jongens, (2) vrouwen die zich onderwerpen aan een huistiran en (3) vrouwen die voortdurend van partner wisselen, bevredigende seks in overvloed hebben, maar liefde ho maar.
Hiermee is meteen duidelijk hoe de mannen worden geportretteerd. Uitgezonderd een priester en een dichterlijke jongeman, zijn ze manipulatief, egocentrisch en niet in staat tot het geven van liefde.
Wat is het tegenovergestelde van misogyn (vrouwvijandig)? Wiki zegt: misandrie. Het manvijandige beeld is een opvallend aspect aan deze bundel.
Je kunt erin meegaan, zoals je in sprookjes accepteert dat de stiefmoeder per definitie kwaadaardig is. Je kunt bovendien aanvoeren dat we de mannen alleen zien door de ogen van de vrouwen, die in alle verhalen de protagonist zijn.
Je kunt er ook je vraagtekens bij zetten. Was het niet interessanter en realistischer geweest om ook een paar ‘goede’ mannen op te voeren en de vrouwen desondanks foute keuzes te laten maken? Kábrtová laat zich er niet over uit. Wel zegt ze dat ze denkt dat het een boek voor vrouwen is, maar ook positieve reacties van mannen krijgt.

Er staan veel sterke verhalen in de bundel, enkele daarvan met een onverwacht einde, dat oproept het vertelde opnieuw te overdenken. Ik pik er eentje uit.
In De tweede nacht bij het meer heeft Jolana een uitzichtloze affaire met de getrouwde Martin. Hij neemt haar rond middernacht mee naar een meertje, waar ze seks hebben bij een paal die in het midden van het meer uit het water steekt. Jolana ziet tijdens het vrijen een huis op de oever met buitenaards groen licht en wil ernaartoe, maar volgt na afloop Martin naar de oever waar zijn auto staat. Enige tijd later komt ze er achter dat Martin ook andere minnaressen naar het meer meeneemt. Als hij voor de tweede keer met haar naar het meer gaat, weigert ze seks te hebben. Hij accepteert dat en wrijft voor het weggaan haar voeten met een handdoek droog. Ze rijden weg en:

Hoewel zij de hele dag akelig tegen hem had gedaan, had hij zich toch over haar voeten gebogen en ze afgeveegd. Zij had er niet om gevraagd, maar hij had het gedaan en verweet haar niets van die dag. Ze strekte haar arm uit en legde haar hand op zijn dij.
Hij streelde die met zijn vingertoppen.

Martins rechterhand lag nog steeds op de hare. Jolana begon nu ook hem te strelen.
Hij reed gewoon door.
Ze streelde hem eerst over de dij, daarna hoger. Toen boog ze zich naar hem over.

Zo, dit moet voldoende voor een eerste indruk zijn. Manvijandig of niet, het is een geweldige verhalenbundel, die door het centrale thema en de terugkerende personages en situaties als een roman aanvoelt en door herlezing tot verdere ontdekking uitnodigt.

Auteur: Lidmila Kábrtová
Titel: Plekken in het donker
Vertaling: uit het Tsjechisch door Kees Merks
Uitgeverij: Pegasus
Druk 1: 2022
Paperback
ISBN 978 90 6143 492 4
187 pagina’s