Recensie van ‘Plekken in het donker’ van Lidmila Kábrtová
Het pijnlijk mooi lijden van vrouwen
Door Michiel van den Berg
Het intrigerende Plekken in het donker
is een uitgave in de serie Oost! van nog niet eerder in Nederlandse
vertaling gepubliceerd werk van Oost- en Midden-Europese schrijvers.
De Tsjechische Lidmila Kábrtová (1971), PR-medewerker aan een technische
universiteit, publiceerde eerder een experimentele roman en een bundel met verhalen
die uit precies vijftig woorden bestaan. In Plekken in het donker, winnaar
van de hoofdprijs van het Tsjechische Literaire Fonds, draait het minder om de
vorm en meer om de inhoud.
Die inhoud kondigt zich aan in aan Other
stories, other stories van Ali Smith ontleende motto: ‘Kijk me aan, ik
ben hier aan het begin, in het midden en aan het eind verliefd op iemand die ik
niet kan krijgen.’
Kábrtová in een interview: ‘Dit zijn losjes verbonden verhalen over vrouwen
en liefde en hoe het woord liefde kan worden misbruikt en wat vrouwen kunnen
doen en opofferen voor het concept van liefde en wat zij denken dat liefde is.
Ik waarschuw je alvast dat de verhalen beslist niet liefdevol en romantisch
zijn.’
En dat klopt. Het lot van de louter vrouwelijke protagonisten in de twaalf losjes
samenhangende verhalen is weinig opbeurend. Maar hun lijden is inlevend
opgetekend in een mooie, simpele, vaak poëtische en sprookjesachtig stijl, die
extra diepte krijgt door de (soms te vet aangezette) symboliek.
Kábrtová’s verhaalwereld is overzichtelijk. Zij
is bevolkt door drie soorten vrouwen: (1) meisjes met een afwezige vader die
zich laten paaien en afdanken door jongens, (2) vrouwen die zich onderwerpen
aan een huistiran en (3) vrouwen die voortdurend van partner wisselen, bevredigende
seks in overvloed hebben, maar liefde ho maar.
Hiermee is meteen duidelijk hoe de mannen worden geportretteerd. Uitgezonderd
een priester en een dichterlijke jongeman, zijn ze manipulatief, egocentrisch
en niet in staat tot het geven van liefde.
Wat is het tegenovergestelde van misogyn (vrouwvijandig)? Wiki zegt: misandrie.
Het manvijandige beeld is een opvallend aspect aan deze bundel.
Je kunt erin meegaan, zoals je in sprookjes accepteert dat de stiefmoeder per
definitie kwaadaardig is. Je kunt bovendien aanvoeren dat we de mannen alleen
zien door de ogen van de vrouwen, die in alle verhalen de protagonist zijn.
Je kunt er ook je vraagtekens bij zetten. Was het niet interessanter en
realistischer geweest om ook een paar ‘goede’ mannen op te voeren en de vrouwen
desondanks foute keuzes te laten maken? Kábrtová laat zich er niet over uit.
Wel zegt ze dat ze denkt dat het een boek voor vrouwen is, maar ook positieve
reacties van mannen krijgt.
Er staan veel sterke verhalen in de bundel, enkele daarvan met een onverwacht einde,
dat oproept het vertelde opnieuw te overdenken. Ik pik er eentje uit.
In De tweede nacht bij het meer heeft Jolana een uitzichtloze affaire
met de getrouwde Martin. Hij neemt haar rond middernacht mee naar een meertje,
waar ze seks hebben bij een paal die in het midden van het meer uit het water
steekt. Jolana ziet tijdens het vrijen een huis op de oever met buitenaards
groen licht en wil ernaartoe, maar volgt na afloop Martin naar de oever waar
zijn auto staat. Enige tijd later komt ze er achter dat Martin ook andere minnaressen
naar het meer meeneemt. Als hij voor de tweede keer met haar naar het meer
gaat, weigert ze seks te hebben. Hij accepteert dat en wrijft voor het weggaan
haar voeten met een handdoek droog. Ze rijden weg en:
Hoewel zij de hele dag akelig tegen hem had
gedaan, had hij zich toch over haar voeten gebogen en ze afgeveegd. Zij had er
niet om gevraagd, maar hij had het gedaan en verweet haar niets van die dag. Ze
strekte haar arm uit en legde haar hand op zijn dij.
Hij streelde die met zijn vingertoppen.
…
Martins rechterhand lag nog steeds op de hare. Jolana begon nu ook hem te
strelen.
Hij reed gewoon door.
Ze streelde hem eerst over de dij, daarna hoger. Toen boog ze zich naar hem
over.
Zo, dit moet voldoende voor een eerste indruk zijn. Manvijandig of niet, het is een geweldige verhalenbundel, die door het centrale thema en de terugkerende personages en situaties als een roman aanvoelt en door herlezing tot verdere ontdekking uitnodigt.
Auteur: Lidmila Kábrtová
Titel: Plekken in het donker
Vertaling: uit het Tsjechisch door Kees Merks
Uitgeverij: Pegasus
Druk 1: 2022
Paperback
ISBN 978 90 6143 492 4
187 pagina’s