Recensie van ‘Dit verhaal moet goed verteld worden’ van Jennifer Nansubuga Makumbi

Recensie van ‘Dit verhaal moet goed verteld worden’ van Jennifer Nansubuga Makumbi

Een absolute aanrader

Door Michiel van den Berg

Jennifer Nansubuga Makumbi (Kampala, 1967) groeide op in Oeganda. Na de scheiding van haar ouders op tweejarige leeftijd werd ze door haar grootvader opgevoed en nadat hij slachtoffer werd van het schrikbewind van dictator Idi Amin door een tante. Rond haar dertigste verhuisde ze naar Groot-Brittannië. In Manchester studeerde ze creative writing en werd daarna docent in dat vak. Ze publiceerde een tweetal romans, enkele korte verhalen en in 2019 de verhalenbundel Manchester Happened, die in 2022 in het Nederlands uitgegeven is met de titel Dit verhaal moet goed verteld worden.

De levensloop van Makumbi staat symbool voor die van veel Oegandezen. Zij verhuizen vanwege opleiding of werk (vermeend betere salarissen) naar het land van hun vroegere kolonisator. Soms nemen zij hun familie mee, soms laten ze hun partner of zelfs hun kinderen achter. Velen blijven voor altijd in Groot-Brittannië, anderen keren na jaren terug. Wat de keuze ook is, de gegroeide kloof levert wrijving op tussen de naar Groot-Brittannië vertrokkenen en de in Oeganda gebleven familie. Dat is waar deze verhalenbundel over gaat.

Makumbi serveert de tragische, soms komische, strubbelingen in Manchester en Kampala meesterlijk uit. Naar verluid steunt Makumbi bij het schrijven op de orale tradities van de Ganda, een van de veertig stammen in Oeganda. Haar verhalen zijn grillig en hebben vaak een verrassende afloop. Makumbi doorspekt haar verhalen met Oegandese woorden en uitdrukkingen. De lezer moet uit de context opmaken wat ze betekenen, want een vertaling ontbreekt. Dat is niet echt storend en draagt zelfs bij aan het contrast tussen het bleke, vormelijke Engeland en het kleurrijke, bruisende Oeganda. Trouwens, wat een heerlijke taal is het Luganda, de Oegandese volkstaal naast het Engels. Proef de klanken van deze woorden maar eens: bodaboda, luzunguzungu, kivebulaya. Ook de gewone tekst bevat mooie taalvondsten, zoals ‘een deur bij de scharnieren opendoen’ en ‘sterke mensen hebben een exoskelet’.

Zoals gezegd paart Makumbi tragiek aan humor. In het verhaal De nasmaak van het succes wordt de tragiek voelbaar gemaakt van ouders in Oeganda die het beste voor hebben met hun kinderen, zorgen dat ze in Engeland of Canada kunnen studeren, waar ze zich vervolgens permanent vestigen. Daar zitten ze dan, de bejaarde ouders in hun veel te ruime villa in Kampala. Hoe graag hadden ze daar alle familieleden op de feestdagen bij elkaar gehad. Wat kopen ze ervoor dat ze welkom zijn om bij hun kinderen in het buitenland te logeren? Dat is anders, dan voelen ze zich onvrij. De eenzame ouders zijn tot alles bereid om verandering in de situatie te brengen en doen een ongehuwde vrouw een bijzonder voorstel.

Vermakelijk zijn de verwikkelingen in Mijn broer, Bwemage. Hierin besluit de zus van de vertelster zich op traditionele manier te verloven. Daartoe vertrekken beide families naar Oeganda. Al snel wordt duidelijk dat de familierelaties complexer zijn dan gedacht. Zo blijken de zussen een dertienjarige broer te hebben. Volgens de traditie mag hij als oudste zoon bepalen of de verloofde waardig genoeg is voor zijn zus. Dit leidt tot een langdurige ceremonie die tot een climax komt in het verbale steekspel tussen de zoon en de vertegenwoordiger van de bruidegom. Makumbi beschrijft dit heerlijk vet.

Het volgende citaat komt uit het titelverhaal. Een vrouw komt naar Oeganda om daar haar overleden man te begraven. Ze komt erachter dat haar man in Oeganda er een tweede vrouw op nahield, die woont in het huis waar zij na haar pensioen zou gaan wonen. Ze overlegt met haar broers.

 ‘Er schiet me iets te binnen’ – ze moest hoesten en klopte op haar borst om ervanaf te komen – ‘toen we klein waren,’ ze slikte zwaar – ‘weten jullie nog dat er toen altijd werd gezegd dat wij Ganda-vrouwen zo aan bezit hechten? Als je man onverwacht sterft, schijn je eerst alle eigendomspapieren en contracten, het registratiebewijs en de sleutels van de auto en zo bij elkaar te moeten zoeken. Je wikkelt er een lap omheen en draagt het als een maandverband. Als je het allemaal veilig tussen je benen hebt, geef je een ijzingwekkende kreet: Bazzee wange!
Haar broers lachten onzeker.
‘Zodra ik het doorhad dat mijn huis in gevaar was – [sjoe!’ Ze maakte een gebaar van een windvlaag die over haar hoofd ging. ‘Verdriet, pijn, shock – allemaal verdwenen.’

Dan nog een kleine verwondering. In de VS kreeg deze bundel niet de titel Manchester happened maar Let’s Tell This Story Properly, naar het verhaal in de bundel waarmee Makumba al in 2014 een grote prijs won. De Nederlandse uitgever nam dit over met Dit verhaal moet goed verteld worden. Maar in het titelverhaal zelf is het woordje ‘wel’ toegevoegd: Dit verhaal moet wel goed verteld worden. Die toevoeging geeft een extra lading. Blijkbaar zijn er mensen die het verhaal niet goed vertellen. We mogen raden wat Makumbi daarmee bedoelt, wat de titel intrigerend maakt. Was het dan niet beter geweest de bundel dezelfde titel te geven als het titelverhaal?

‘Een van de belangrijkste hedendaagse stemmen in de Afrikaans literatuur’ claimt de uitgever op de achterflap over Makumbi. Meestal zijn dit soort ronkende teksten overdreven. Onbekend met de Afrikaanse literatuur kan ik er geen oordeel over vellen. Wel durf ik met zekerheid te zeggen dat Makumbi haar verhalen goed vertelt. Deze verhalenbundel is een absolute aanrader.

Auteur: Jennifer Nansubuga Makumbi
Vertaler: Josephine Ruitenberg
Uitgeverij Cossee
Nederlands Paperback
ISBN: 9789464520941
Druk 1: november 2023
336 pagina’s