Recensie verhalenbundel ‘Na de oorlog’ van Graham Swift
Over wat er echt toe doet
Door Michiel van den Berg
De in London geboren Graham Swift (1949) is een gevierd schrijver van elf romans en drie verhalenbundels. Zijn werk komt uit in vijfendertig talen. Heeft zo’n auteur nog wat te zeggen op zijn vijfenzeventigste? Jazeker! Met extra diepgang vanwege de wijsheid die op latere leeftijd komt.
In Na de oorlog; twaalf vertellingen neemt Swift ons mee in het leven van mannen en vrouwen uit de naoorlogse generatie. De Engelse titel Post War Tales (Naoorlogse vertellingen) sluit zelfs nog wat nauwer aan en kan, zoals vaak bij Swift, ook metaforisch worden opgevat. De verhalen gaan over mensen van middelbare en oudere leeftijd die terugdenken aan de overwinningen en nederlagen in hun persoonlijke leven, met andere woorden: die de grootste oorlogen van het leven achter de rug hebben.
Elk verhaal verdient eigenlijk een recensie. Ik zoom in op Zwart. Daarin denkt een vrouw van in de vijftig, inmiddels oma, terug aan een beslissend voorval in haar leven, toen ze net achttien jaar oud was. Het verhaal beging aldus: ‘Ooit, lang geleden, had ze iets gedaan wat buitengewoon en gedurfd was – schokkend zelfs. Maar ook mooi. Ja, mooi. Diep in haar hart, waar ze het nu bewaarde als een verborgen geheim, wist ze dat dit het mooiste was wat ze in haar leven had gedaan. Ze wist dat ze in haar leven iets moois had gedaan.’
Wat heeft ze dan gedaan? Ze is in de bus gaan zitten naast een man met zwarte huidskleur. Tegenwoordig iets om je schouders over op te halen. Toen, in een mijnwerkersdorpje in Wales tijdens WO II, op twee manieren een ongehoorde daad. Een jonge vrouw ging niet, zeker niet als er andere plaatsen vrij waren, naast een vreemde man zitten. En dan nog wel een zwarte man, de eerste die ze daar in dat dorpje ooit zag. Toch deed ze het. Een teken aan haar gewelddadige vader dat zij het niet zal pikken als hij haar, net zoals haar moeder, zal slaan.
Sommige lezers zullen het verband leggen naar Rosa Parks, die in het voor zwarte mensen verboden deel van de bus ging zitten en weigerde daarvoor de boete te betalen. Dat was in 1955 in Oklahoma. Martin Luther King pakte het op en het werd een testcases in de strijd voor gelijke rechten voor zwarten. Swift leg niet dit verband, maar hint op een andere relatie, namelijk naar hoe de mijnwerkers zwart van de kolen uit de mijnen kwamen. De gewelddadige vader uit het verhaal is een mijnwerker.
Het tekstfragment laat goed zien dat Swift als stijlmiddel gretig gebruik maakt van de herhaling. Liefst drie zinnen achter elkaar wordt aangehaald dat ze wist dat ze iets moois had gedaan. Swift doet dat in andere verhalen ook, vaak verspreid over het verhaal, waardoor je als lezer wel heel onoplettend moet wezen om het te missen. Toch werkt die herhaling meestal goed. Het maakt duidelijk wat voor het hoofdpersonage essentieel is en doet dienst als een soort mantra die het verhaal iets magisch geeft.
Overigens bevat het fragment een stijlfoutje. Een “verborgen geheim” is dubbelop, een pleonasme. Een uitzondering op de regel, want Swift heeft een prachtige schrijfstijl. Helder en subtiel. Samen met zijn warme toon een genot om te lezen. Hij mikt op de ontroering bij de lezer en hij slaagt er vaak in die ook daadwerkelijk los te krijgen. Dat komt omdat hij schrijft over alledaagse mensen in wie wij ons kunnen herkennen en zich richt op de zaken in het leven die er echt toe doen, zoals liefde, dood en rechtvaardigheid.
Is het dan allemaal halleluja? Nee, enkele van de verhalen (Palace, Vuurwerk) komen niet helemaal tot leven, zijn als het ware in te vage aquarelkleuren geschilderd. Ook valt op dat Swift wel erg tuttig over seks schrijft, namelijk met oubollige hints. Het wordt ronduit ongeloofwaardig in Chocola, waarin mannen blijkbaar al heel opgewonden worden als een meisje van de chocoladefabriek zegt dat ze ‘in de chocola’ werkt.
Maar de prachtige verhalen vormen de hoofdmoot. Waaronder, naast Zwart, het bij de keel grijpende Schoonheid, waarin een man na het verlies van zijn vrouw en kleindochter tot zijn eigen ontzetting valt op de vrouw die hem op zijn verzoek toelaat tot de studentenkamer van zijn kleindochter. En Het op een na beste, waarin een Duitse beambte spijt heeft over een (klein beetje) machtsmisbruik. Of de vrouw in Scharnieren, die bij de begrafenis van haar vader overweegt van het programma af te wijken:
‘Ze liep naar voren met haar opgevouwen velletje papier. Moest ze het wel doen? Had ze niet het recht om als dochter van de dode man van gedachten te veranderen, zelfs op het laatste moment? En zou iets in een opwelling doen, omdat ze gewoon niet anders kon, niet eerder klinken als waarheidsgetrouw?
Nee, ik ga geen gedicht voorlezen. Jullie kunnen het toch allemaal lezen op het papiertje dat voor je ligt. Dat hebben jullie waarschijnlijk al gedaan. Nee, ik wil in plaats daarvan vertellen over een herinnering die ik heb aan mijn vader, van lang geleden, toen ik een klein meisje was. Ik wil jullie… nou ja, een soort beeld van mijn vader schetsen.’
Zoals gezegd: Swift schrijft vanuit alledaagse mensen en de zaken die er in het leven echt toe doen.
Uitgever: de Arbeiderspers
Vertaler: Irving Pardoen
Auteur: Graham Swift
Nederlands Paperback
ISBN: 9789029553049
druk 1: mei 2025
272 pagina’s
Laat een reactie achter