Recensie ‘Donker ligt het eiland’ van Kevin Barry
door Stef Smulders
De verhalen van de Ierse schrijver Kevin Barry (1969) waren voor mij, toen ik ze een jaar of twee geleden ontdekte, een grote verrassing. Ik las zijn twee bundels ’Dark lies the island’ en ’There are little kingdoms’ en was ’flabbergasted’. Zulke gevarieerde verhalen en dan ook nog in een geheel eigen stijl, die zich vooral kenmerkt door uiterst originele (en rake!) beeldspraak. Ik bleef maar zinsneden markeren op mijn ereader!
Nu is er een bundel met Nederlandse vertalingen van een veertiental van Barry’s verhalen onder de titel ’Donker ligt het eiland’. Het merkwaardig is echter dat dit niet een op een de vertaling van de Engelstalige bundel met die titel is, maar een selectie van verhalen uit die bundel, aangevuld met een selectie uit de andere bundel, plus nog een niet eerder gebundeld verhaal. Wat heeft de uitgever bewogen om dit te doen? Vond hij of zij dit de beste verhalen en de andere van mindere kwaliteit? Ik kan het me niet voorstellen, want ik vind alle verhalen van Barry de moeite waard. Nu wordt de Nederlandse lezer een aantal prachtverhalen onthouden, tenzij de uitgever die later toch ook nog zou willen bundelen. Maar onder welke titel dan? Het is een ongelukkige keus geweest om niet een integrale vertaling van een van beide bundels uit te geven.
Wat kan de lezer van deze verhalen verwachten? Allereerst is het aangeraden om met aandacht te lezen, niet te snel, want bij Barry telt elk woord. De precisie van zijn beschrijvingen is verbazingwekkend en het ervaren van het lezen van iets totaal nieuws is een belangrijk deel van het leesgenot, althans voor mij. Misschien is Barry een beetje een schrijver voor schrijvers, maar niet uitsluitend, want ook de inhoud van de verhalen is boeiend genoeg.
‘Atlantic City’, het verhaal waarmee de bundel opent, lijkt in eerste instantie niet meer dan de beschrijving van een dorpstafereel. Verveeld komen de jongeren van een klein plaatsje waar niks te beleven valt iedere avond bij elkaar in het improvisorisch ingerichte clubhuis, om te drinken, te biljarten en naar de meisjes te kijken. De manier waarop Barry dit tafereel ten toon spreidt, is om je vingers bij af te likken:
‘Op dat moment deed zich een verandering voor in de atmosfeer: een groepje meisjes kwam binnen, een bataljon van drie. Ze zagen eruit alsof ze elk moment azijn konden gaan pissen en lieten hun gevaarlijke blikken over de vaste club dwalen, een orgie van goedkope parfum op jonge huid: wat zomer ook mocht zijn, zij hadden er een aftreksel van weten te bemachtigen waar ze van sisten en schuimden.’
‘Het was gedaan met de avond, hij bezweek met veel vertoon van wegstervend goud en purper. … De zomernacht kondigde zich aan met zijn eigen door sterren verlichte magische krachten. Hij bracht verleiding, hunkering en een schrijnende pijn, want zo is de zomer.’ In de afsluitende zin krijgt het verhaal opeens nog een diepere lading.
In het tweede verhaal ’See the tree how big it’s grown’ voert Barry een wat verward personage op: net als veel schrijvers houdt ook Barry van karakters die wat ’out of the ordinary’ zijn. Het blijft raadselachtig maar ook intrigerend wat deze man precies is overkomen. De gebeurtenissen grenzen aan het absurde (ook een favoriet thema van Barry) maar voltrekken zich tegelijkertijd volgens een ijzeren logica.
’Ontbijtwijn’ is weer een briljant beschreven tafereel, dit keer in een bar die één stamgast te kort komt om te kunnen blijven bestaan. De twee eeuwig vrijgezelle mannen vrezen dat ze hun pleisterplaats gaan verliezen. Gelukkig komt er een nieuwe vaste klant binnen, een vrouw.
Er komen in dit verhaal zinnen voor als:
‘De klok bleef even stilstaan bij de twaalf en ging toen met een lichte huivering weer verder, alsof het kantje boord was geweest.’
‘We knikten, de drie mannen, zwaarmoedig als uilen. We knikten alsof de nukken en grillen van de liefde voor ons geen geheimen kenden. We knikten alsof we alle drie hartzeer hadden gekend, en de pijn van een verloren liefde, alsof we alle drie over Castle Walk hadden gelopen, om vier uur ’s ochtends, in een kille regen, met de kraag opgezet tegen een eenzame wind. O, wat we niet over hadden gehad voor een gebroken hart.’
En zo kan ik doorgaan. ’Vrouwtje op herhaling’ is een hilarisch verhaal over een man die in zijn dochter een kopie ziet van de vrouw waar hij vroeger zo verliefd op was en geil van werd. Wat te doen? ’Een wreedheid’ is een heel empathisch verslag van wat een zwakbegaafde jongen op een kwade dag overkomt. Het titelverhaal is een al even goed ingevoeld portret van een meisje met psychische problemen. ’Ernestine en Kit’ is een met malicieus plezier verteld verhaal over twee lieve oude dametjes die helemaal niet zo lief blijken te zijn. Integendeel!
Veertien prachtverhalen bevat deze bundel. Een kennismaking met een geweldige verhalenschrijver die ik niet genoeg kan aanraden. Jammer is wel dat een deel van de kracht van Barry’s beschrijvingen in de vertaling verloren is gegaan. Deels is dit onvermijdelijk: het Engels laat nu eenmaal veel kernachtiger formuleringen toe dan het vaak omslachtiger Nederlands. Maar ook de vertaler is mijns inziens af en toe te nonchalant cq. vrij met de tekst omgegaan. In het laatste verhaal is zelfs de originele titel geweld aangedaan: ’Leven en dood in de Ox Mountains’ is niet hetzelfde als ’Ox Mountain Death Song’, de titel waaronder het originele verhaal in 2012 in the New Yorker verscheen. Het woord ’song’ kun je volgens mij echt niet weglaten. En waar komt dat ’leven’ vandaan? In het verhaal zelf zijn de afzonderlijke episodes/alinea’s opeens genummerd, iets wat in het origineel helemaal niet voorkomt. Ook in de tekst van dit en de andere verhalen zijn frequent ongelukkige vertaalkeuzes te vinden die de betekenis van een passage net een iets andere richting geven dan in het origineel van Barry zelf. En bij deze auteur luistert het nauw. Weer in het laatste verhaal: ’his vision was blurred’ wordt ’zijn gezicht was zo vlekkerig’; ’glow-of-life’ wordt ’hartstocht’, ’vital parts’wordt ’edele delen’; ’coronary unit’ wordt ’intensive care’; etcetera. Het is het telkens net niet. De verhalen van Barry eisen en verdienen een nauwkeuriger redactie dan ze in deze bundel gekregen hebben.
Auteur: Kevin Barry
Uitgever: De Bezige Bij
Nederlandstalig 240 pagina’s
ISBN:9789023486336
oktober 2014