Recensie van Zusters van Oksana Zaboezjko
Volle levens, volle verhalen
Door Michiel van den Berg
In Zusters zijn vijf verhalen opgenomen uit een ‘dikkere’ bundel van Oksana Zaboezjko (Lutsk, 1960) die in 2022 in Oekraïne verscheen. De uitgever licht helaas niet toe waarom alleen deze vijf verhalen uit “deze over de hele wereld vertaalde verhalenbundel” (achterflap) zijn overgenomen.
De boektitel Zusters is toepasselijk op elk van de verhalen, maar telkens op een andere manier. In het openingsverhaal vindt een meisje in haar fantasie het zusje dat er door een miskraam nooit is gekomen. In het verhaal Meisjes bereikt de vriendschap tussen twee klasgenoten in de vroege puberteit een intimiteit die minstens gelijk is aan die tussen zussen. In het derde verhaal Een album voor Gustaaf zijn het de zusterlanden Rusland en Oekraïne die in de Oranjerevolutie van 2004 ruw uit elkaar gaan. We beleven dat door de ogen van een echtpaar dat meedoet aan de demonstraties op het stadsplein van Kyiv.
In het verhaal Hier had uw reclame kunnen staan raakt een schrijfster ontregelt als ze een van de handschoenen van een prachtig paar dameshandschoenen kwijtraakt. In het slotverhaal Na de derde bel geen toegang tot de zaal draait het om een moeder en dochter die soms voor zussen kunnen doorgaan (uiterlijk, uitgaan) en waarin de moeder uiteindelijk moet erkennen dat haar dochter misschien wel volwassener omgaat met het uitbreken van de oorlog dan zijzelf. Dat zelfbesef is typerend: in alle verhalen acteren vrouwen van vlees en bloed, met mooie en minder mooie eigenschappen, die foute dingen doen of gepijnigd terugkijken op levenskeuzes.
Zaboezjko heeft een rijke, zintuigelijke, gepassioneerde, soms overdadig kokette, schrijfstijl; vaak vertelt vanuit gecompliceerde vertelinstanties (indirect perspectief). Ze componeert met punten, puntkomma’s, liggende streepjes en aanhalingstekens regelmatig zinnen die een paginalang zijn. Zo beland je in de gedachtestroom van de hoofdpersonage, denk en voel je mee. Maar de lange zinnen kennen zoveel kronkelingen dat ik vaak eerst globaal moet scannen wat de betekenis van de zin is en daarna moet herlezen voor de details die ik heb overgeslagen. Eigenlijk is dat jammer, want zo komen de talrijke mooie beelden, beeldspraken en metaforen minder tot hun recht. Uit Meisjes deze ogenschijnlijk simpele, maar dan toch ook weer wat duistere tekst:
“Iemand leeft altijd jouw leven voor jou, een van de mogelijke, door jou nooit gerealiseerde versies. Alle gevoelens die ons werkelijk met anderen verbinden, van liefde tot jaloezie, komen voort uit dit geheime verlangen naar andere levens – intuïtief geraden, herkend als onze levens, die we echter nooit, nooit zullen hebben. En iemand behoedt ons, iemand schermt ons ervoor af, door ze voor ons te leven. En wij slapen zonder nachtmerries.“
Ook inhoudelijk gooit Zaboezjko nogal wat overhoop. In springerige plotlijnen, die elkaar gelukkig immer aan het slot van het verhaal weten te vinden, speelt altijd zowel het persoonlijke als het politieke. Misschien is dat wel inherent aan schrijfster zijn in Oekraïne, waar machtswisselingen, oorlogen en het communistische systeem (voor het uiteenvallen van de Sovjetunie) het leven van alle mensen ingrijpend beïnvloedden. In het verhaal over de Oranjerevolutie leerde ik heel wat bij over de geschiedenis van Oekraïne. Dat er plaatselijk al eeuwen democratie is (gekozen burgemeester), dat vanaf de veertiende eeuw de Maagdenburgse rechtsspraak werd gevolgd en dat Oekraïne (dus) altijd Europees is geweest en niet een grote provincie van Rusland. In ieder geval niet volgens Zaboezjko, die wereldwijd bekendheid verwierf met haar essay Mijn langste boektournee (2022), dat ze schreef in “ballingschap” na de Russische inval.
Mijn afdronk: het volle, veelkleurige Zusters smaakt naar meer. Graag nog een verhalenbundel of een roman alsjeblieft uitgever Cossee, bij voorkeur deze keer in z’n geheel.
Auteur: Oksana Zaboezjko
Uitgeverij Cossee
Vertaling: Helen Saelman, Marina Snoek
Nederlands Paperback
ISBN: 9789464520422
Druk 1: november 2022
256 pagina’s