Recensie ‘Beer is terug’ van Helga Ruebsamen
‘Humor is een lastig genre maar Ruebsamen beheerst het als geen ander’
door Stef Smulders
Helga Ruebsamen (1934-2016) was en is een bij het grote publiek niet erg bekende auteur. Haar ’moment of fame’ kwam pas in 1997 toen ze schijnbaar vanuit het niets nominaties voor verschillende grote literaire prijzen in de wacht sleepte, voor haar roman ’Het Lied en de Waarheid’. Daarvoor en ook daarna schreef ze vooral verhalen, tegen wil en dank lijkt het wel, want tot haar debuut werd ze aangezet door haar man en na de eerste bundels bleef het zeventien jaar stil. Haar oeuvre beslaat dan ook slechts een tiental werken.
Ik kende haar werk niet en kreeg toevallig de verhalenbundel ’Beer is terug’ uit 1999 in handen. De verzameling begint met een drieluik over Dora, een vrouw van middelbare leeftijd die de greep op haar leven kwijt is en die door drankzucht geleidelijk ontspoort. Het eerste verhaal is nogal warrig, enerzijds doordat de hoofdpersoon de aangeschoten Dora is, maar ook doordat de schrijfster de setting van het verhaal niet duidelijk neerzet. Dit zie je in meer verhalen en dit minpuntje is iets waar je als lezer overheen moet stappen wil je de bundel kunnen genieten.
Wat krijg je als je je over die eerste hobbels heen zet? Een reeks van verhalen waarvan sommige tot het meest hilarische behoren wat de moderne Nederlandse literatuur heeft voortgebracht. Humor is een lastig genre maar Ruebsamen beheerst het als geen ander. Met geweldige timing, gevoel voor understatement, zelfspot en taalvaardigheid beschrijft ze de hilarische situaties waarin de hoofdpersonen in deze verhalen terechtkomen, veelal door eigen schuld.
Een voorbeeld van komisch tafereel uit het tweede verhaal van het drieluik over Dora wanneer ze haar man die buiten het huis staat te lijf wil: ‘… ze was met haar gebalde vuisten niet eens door de gesloten luxaflex heen gekomen. Toen moest de luxaflex er maar af. Die was beter bevestigd dan ze dacht. Ze ging met haar volle gewicht aan de zonwering hangen en kwam in een baaierd van lamellen op de grond terecht.
Het was onmogelijk geworden om weer overeind te komen. Maakte ze een beweging met haar armen, dan bewogen er rinkelend tientallen nieuwe ledematen mee, als waren er ineens reusachtige vlerken aan haar ontsproten. Maar ze kon er niet mee ten hemel varen.’
Om een paar bladzijden later terug te komen met het prachtige understatement:
‘… de gouden lamellen die hier niet pasten en die Dora dan ook met recht had verwijderd.’
In het verhaal ’Een Haagse jongen’ komt een bodyguard die is ingehuurd om een inmiddels bejaarde, vroeger wereldberoemde actrice te beschermen, in een horde even bejaarde fans terecht. Ruebsamen beschrijft het doldwaze tafereel pagina’s lang met zoveel plezier dat de lezer niet anders kan dan meegenieten:
‘Boven de naar mottenballen riekende hoedjes met voiles en veren en boven een bollenveld van kale knarsen uit…’
‘Een bedwelmend aroma van 4711 en Old Spice steeg op uit de mensenkluwen,..’
In het derde verhaal van het Dora-drieluik laat Ruebsamen de hoofdpersoon midden in een chaotisch tafereel opeens terugkomen op een gebeurtenis uit deel een:
‘En ik had godverdomme de broccolisoep ook nog laten overkoken!’
De opmerking komt zo onverwacht dat je als lezer onwillekeurig in de lach schiet: een voorbeeld van perfecte timing.
De schrijfster schept er plezier in om de lezer op het verkeerde been te zetten en dus zijn de verhalen niet na te vertellen zonder de clou te verraden. Het krachtigste voorbeeld van zo’n wending vind je in het titelverhaal waarin de hoofdpersoon een hond uit het asiel haalt. De oorzaak van de onderdanigheid van honden in het algemeen formuleert ze even kernachtig als raak:
‘Honden hebben iets goed te maken’; een zin die in het verhaal een bijzondere betekenis krijgt.
Andere voorbeelden van de taalvaardigheid van de auteur:
‘… hij kreeg steeds meer zin in vleselijke stommiteiten waar niemand wijzer van werd.’
‘Maar van schoonheid en slechtheid, wie zou van die combinatie niet het slachtoffer willen zijn?’
‘Ook al was het de ganse dag bewolkt geweest, als de avond viel, kwam aan zee de zon altijd terug om als een stokoude actrice voor de meer dan zoveel miljoenste keer dramatisch en spectaculair afscheid te nemen.’
In de bundel komt ook een korte autobiografische herinnering voor, ’Pianoles’, die de lezer nieuwsgierig maakt naar Ruebsamens enige, grote, roman. Haar verhalenbundels verdienen het in ieder geval om gelezen te (blijven) worden.
Auteur: Helga Ruebsamen
Uitgever: Uitgeverij Contact
ISBN: 9789025414757
februari 1999
Paperback 231 pagina’s