Recensie: ‘Verhalen uit het gekkenhuis’ van J.M.A. Biesheuvel
Van kwader tot ergst
***** (vijf sterren)
Door Remko Meddeler
Wie liefhebber is van korte verhalen, las ooit In de bovenkooi, de bundel waarmee Jacob Maarten Arend Biesheuvel, destijds 33 jaren oud, in 1972 debuteerde. Ook hij of zij die nieuwsgierig is naar wat manie of depressie met de menselijke psyche doet, heeft dit boek ooit ter hand genomen, en waarschijnlijk met ontzetting uitgelezen. Ik faalde dus lange tijd aan twee kanten, want nimmer las ik meer dan enkele regels van de manisch-depressieve schrijver. Terwijl ik in mijn jeugd al verzot was op korte verhalen. Bovendien rook ik een jaar of vijf geleden aan het verstikkende gevoel van wanhoop dat door een depressie werd veroorzaakt. Daar moest ik meer van weten. Wat een geluk dus dat Biesheuvels vrouw Eva in augustus 2018, enkele maanden voor haar dood, de bundel Verhalen uit het gekkenhuis samenstelde. Ik greep mijn kans op rehabilitatie. En begreep al snel waarom de gek een meester is die graag gelezen werd, wordt en zal blijven worden.
In 1966 werd Maarten Biesheuvel voor het eerst gedwongen opgenomen in wat hij zelf steevast ‘het gekkenhuis’ noemt. In de inleiding bij de bundel vertelt Eva over Maartens laatste opname, in het voorjaar van 2018, na ‘een tumultueuze tijd met veel ongeremd gedrag’. Meer dan vijftig jaar ongrijpbare agressie, onstuitbaar verdriet en een onpeilbare hoeveelheid angst en wanhoop. Hoe houdt een mens dat vol? En hoe houdt de partner van dat mens dat vol? ‘Gewoon doorzetten, straks gaat het wel weer beter,’ zei Eva altijd maar. Het leven van Eva en Maarten zal ongetwijfeld vol hebben gezeten met goede momenten, maar die kwam ik in deze rijke bundel niet tegen. Het gaat met Maarten van kwaad tot erger, en van kwader tot ergst. Misschien zijn de verhalen daarom zo mooi, zo wijs en zo aangrijpend? Zal het cliché ‘de beste kunst wordt gemaakt van verdriet en ellende’ bij Maarten Biesheuvel zijn ontstaan?
Mooi is de beeldspraak in De Verlosser op Reis waarin een zeilbootje dagenlang op dezelfde plek blijft varen omdat het ‘de wind mee, maar de stroom tegen’ heeft. En andersom. Wijs is de verklaring voor het gekmakende gepeins van De zenuwachtige boer: op zondag-rustdag wordt hij er immers welhaast toe gedwongen. Aangrijpend is het verhaal van promovendus Johan Knipperling, Een overtollig mens, die een krankzinnige hoeveelheid wanhoop en onzekerheid op papier zet. In alle verhalen is Biesheuvel zelf te herkennen. In de meeste verhalen maakt de lezer de ontsporing van de schrijver live mee. Waanzinnig, fabuleus, fantasierijk, bizar, benauwend; dat zijn de etiketten die op de korte verhalen van Maarten Biesheuvel te plakken zijn. Toch kan de lezer dit allemaal aan, dankzij de humor, de zelfrelativering en de liefde voor Eva die Maarten ondanks alles opbrengt. ‘Verhalen zijn heel vaak een bezwering van angst en chaos,’ zegt zijn psychiater Aart Veldhoen in het indrukwekkende, als nawoord bedoelde interview. Dat zal zowel Maarten als Eva door het leven hebben geholpen.
Uitgever: Uitgeverij Brooklyn
Auteur: J.M.A. Biesheuvel
ISBN: 9789492754059
september 2018
Paperback 320 pagina’s