Recensie ‘De brandmeester’ van Godfried Bomans
Een aangename (hernieuwde) kennismaking met Godfried Bomans
door Stef Smulders
‘Humor is zeldzamer dan ernst’ laat Bomans zichzelf zeggen in het komische verhaal ‘Schrijven is niets achterhouden’. Deze vertelling is samen met ruim vijftig andere verhalen is opgenomen in de gulle bundel ’Brandmeester’, een selectie van de beste verhalen van een van de populairste schrijvers die Nederland ooit gekend heeft.
Voor zijn succes als schrijver geeft de auteur in hetzelfde stuk twee redenen: ‘De eerste is dat ik zoveel mogelijk vreemde woorden vermijd waar een Nederlandse uitdrukking voorradig is. … De tweede reden is dat ik niet rust voor ik de zin gevonden heb die mijn bedoeling zo nauwkeurig en zo bondig mogelijk weergeeft. De taal is een handschoen die strak om de huid van de inhoud getrokken is. Je moet er een heleboel weggooien voor je die ene vindt die precies past.’ Waarna de uitdrukking volgt die vleugels heeft gekregen, het fameuze ‘Schrijven is schrappen. Schrijven is wat er overblijft.’
Ik denk dat Bomans het goed gezien heeft. Zijn heldere en bondige schrijfstijl maken dat zijn werk nauwelijks verouderd aandoet. Dit merkte ik al bij het lezen van zijn grootste succes, het verrukkelijke ‘Erik, of het klein insectenboek’ en van zijn tientallen (meer dan honderd?) sprookjes, waarvan er helaas niet een in de nieuwe bundel opgenomen is. Bomans wordt nog steeds met plezier gelezen en daarvoor zijn twee oorzaken: zijn humor en zijn stijl. Over het schrijverschap is Bomans tamelijk nuchter:‘Wat is dat: talent? Driekwart hiervan bestaat uit een passie voor de vorm. Hoe zeg ik het zo goed mogelijk? Dat is de eigenlijke liefhebberij. Het overblijvende kwart bestaat uit wat men te zeggen heeft. … Men wordt schrijver door de drift voor de vorm. De inhoud is punt twee.’
Hoe nauwkeurig en beeldend Bomans schrijft, is bijvoorbeeld te lezen in het verhaal ‘De kunst van het verkopen’ over een textielwinkel:‘Maar heerlijk waren de bedienden. Zij droegen in mijn tijd een snorretje en hielden, als mijn moeder het woord tot hen richtte, het hoofd een weinig schuin. Dit drukte bereidwilligheid uit.’
Andere voorbeelden:
‘Maar dit was een heel andere man. Dun, mager, correct en met de brillige blik van iemand die veel nagedacht doch weinig genoten heeft.’
‘Kluit was de ‘meid’, zoals men toen ronduit zei, een uit blinde toewijding voor meneer pastoor samengesteld vrouwtje, dat nergens iets mocht schoonmaken en daar veel verdriet van had.’
Bomans was in zijn tijd vooral ook bekend van de tv (eigenlijk was hij de eerste BN’er) waarop hij in verschillende programma’s furore maakte met zijn snedige opmerkingen. Ook in de verhalen vind je dit terug:
‘Tegen bloot heb ik geen bezwaar, maar het moet wel de goede kant zijn.’
‘Er zijn maar weinig ‘mensen die iets te zeggen hebben’ in het bezit van genoeg zelfdiscipline om te zwijgen als er niets te zeggen valt.’
De titel van deze nieuwe verzameling is ontleend aan het gelijknamige verhaal dat vorig jaar als het meest humoristische verhaal uit de Nederlandse literatuur gekozen is. Niet onterecht, al vind ik ‘De honderdjarige’ misschien nog wel beter, omdat het korter is. Bomans heeft daarin meer geschrapt en het adembenemende tempo draagt bij aan het overrompelende humoristische effect. Bij Bomans is het echter moeilijk kiezen, wat bijvoorbeeld te denken van ‘Hoebe’, ‘De duivelskunstenaar’, ‘De grootmeester’, ‘Nooitgedagt’, enzovoort. Te veel om op te noemen.
Een opvallend buitenbeentje in deze bundel is het autobiografische verhaal ‘De laatste ontmoeting’, over de relatie (of het ontbreken daarvan) van de schrijver met zijn vader. Hier brengt de humor geen redding meer, er is alleen de huiveringwekkende, kale werkelijkheid.
Een paar stukken zijn journalistieke verslagen van Bomans’ verblijf van bijna een jaar in Rome. Over zijn interessante bundel ‘Wandelingen in Rome’ schreef ik eerder een recensie voor de website Dit is Italië.
De bundel is met zorg samengesteld waarbij thematisch verwante verhalen steeds bij elkaar staan, zoals de verhalen over de oorlog, religie, het schrijverschap, de aard van humor en ook over Sinterklaas, een figuur die Bomans in zijn leven nogal heeft beziggehouden.
‘De Brandmeester’ biedt een mooi overzicht van de grootste Nederlandse humorist en is een echte aanrader voor wie zijn werk nog niet kent of al lang niet meer gelezen heeft.
Auteur: Godfried Bomans
Uitgever: Uitgeverij van Oorschot
Nederlands Druk: 1
ISBN: 9789028293021
oktober 2019
Hardcover