Recensie verhalenbundel ‘Kilometer 101’ van Maxim Osipov
Verhalen van een ontheemde Rus
Door Michiel van den Berg
Stel: je bent een goede Rus, al zou je jezelf nooit zo noemen. Zo goed en zo kwaad als het kan probeer je als arts in een provincieplaats op 101 kilometer van Moskou een fatsoenlijk leven te leiden. Je verbetert het gebrekkige niveau van het plaatselijk ziekenhuis, je verwondert je over je patiënten en je komt in het reine met je overleden vader en moeder. Dan, als de machthebber steeds autocratischer wordt, krijg je het benauwd en ontvlucht je regelmatig het land, een breuk die definitief wordt na de inval in Oekraïne. Nu ben je een ontheemde Rus, afgesneden van je vaderland en daarmee van je identiteit. Je moet jezelf opnieuw uitvinden.
Ziehier het thema van de tweede in Nederland verschenen verhalenbundel van Maxim Osipov (1963), momenteel als gastdocent literatuur verbonden aan de universiteit van Leiden. De bundel valt uiteen in fictieve verhalen, veelal spelend in het buitenland, en documentair opgezette schetsen van de ziekenhuisperiode in het provinciestadje. Het onderscheid is gradueel, beiden putten uit dezelfde bron: het eigen leven van Osipov. Sommige anekdotes komen zelfs dubbel voor, zoals deze veelzeggende uitspraak over Rusland: “In 5 jaar verandert hier veel, maar in 200 jaar niets.”
Het thema ontheemding is uiteraard akelig actueel. Naast acht miljoen Oekraïners hebben een miljoen Russen hun land verlaten vanwege de oorlog. Osipov beschrijft hoe het is om in den vreemde opnieuw te moeten beginnen, worstelend met de melancholie over wat verloren is gegaan. Tegelijkertijd gaat de bundel ook over de Russen die murw gebeukt door de geschiedenis in hun land zijn gebleven. In het verhaal Bij ons in N. begint Osipov een reeks van waarnemingen over hen aldus:
“De eerste (waarneming) is wel de ergste: bij patiënten, maar ook bij veel artsen, hebben twee emoties de overhand: angst voor de dood en afkeer van het leven. Over de toekomst nadenken willen ze niet, laat alles maar blijven zoals hat altijd al was. Ze leven niet, maar zitten hun tijd uit. Op feestdagen maken ze plezier, ze drinken en zingen, maar als je in hun ogen kijkt zie je geen spoor van vreugde.”
De verhalen van Osipov zijn het krachtigste als ze spelen in Rusland. Al die buitenissige personages, al die vreemde gebeurtenissen, al die irrationaliteit! Een aantal verhalen speelt in de Verenigde Staten. Deze verhalen zijn gestructureerder en spaarzamer met details. De mensen zijn doelgerichter, ze maken carrière en vergaren welstand. Je zou kunnen zeggen dat de aard van Rusland en de VS zich spiegelen in de verhalen.
Osipov verweeft in zijn bundel tal van verwijzingen naar de Russische kunst en geschiedenis. Hoewel aan de ene kant interessant en begrijpelijk – de ontheemde voelt zich nog op allerlei manieren verbonden aan zijn thuisland -, houdt het bladeren door de elf pagina’s met voetnoten soms wat op. Een kleine kanttekening bij de verder uitermate vlotte schrijfstijl van Osipov, die zover ik kan beoordelen prima is vertaald door Yolanda Bloemen en Seijo Epema. Als voorbeeld het slot van het verhaal Niets te klagen:
“Soms
word je om vijf uur in de ochtend wakker en kan je niet meer slapen … en dan
ineens – wat een timing – wordt er vanuit het ziekenhuis gebeld: onmiddellijk
komen! Kou, mist, maar tien minuten later loop je gehaast je werkkamer en,
stopt een stekker in het stopcontact, alles zoemt, je trekt je doktersjas aan,
kijkt naar het duister buiten dat als een grijs gordijn voor het raam hangt en
zegt tegen jezelf: Beter gaat het niet worden, maar dit is geluk!”
Al met al
snijdt Osipov veel grote emoties aan. Hij slaagt erin je deelgenoot te maken
van deze emoties zonder sentimenteel te worden. In zijn schrijven liggen
tragiek en humor dicht tegen elkaar aan. Een ieder beschrijft hij met
compassie. Behalve die ene, wiens naam hij nooit noemt. Je weet wel wie ik
bedoel.
Auteur: Maxim Osipov
Titel: Kilometer 101
Vertaling: uit het Russisch door Yolanda Bloemen en Seijo Epema
Uitgeverij: Van Oorschot
Druk 1: 2022
Paperback
ISBN: 9 789028 222083
365 pagina’s