Recensie verhalenbundel ‘Jij in negen verhalen’ van Annelies Verbeke

Recensie verhalenbundel ‘Jij in negen verhalen’ van Annelies Verbeke

Jij en de nederlaag

Door Marjet Maks

Annelies Verbeke is een voorvechtster van het Korte Verhaal in de Nederlandstalige wereld en pleit voor de opwaardering van de verhalenbundel als literair genre. Haar laatste bloemlezing Jij in negen verhalen is een mooie samenvatting van haar schrijftalent. Het laatste verhaalSprezzatura is nieuw, de eerste acht verhalen werden in voorgaande bundels gepubliceerd. De verhalen hebben de overeenkomst dat ze allemaal geschreven zijn vanuit het jij-perspectief.

In Jay McInerneys Bright Lights, Big City (1984) zag Verbeke dat perspectief zelf voor de eerste keer, en vond toen dat het een bijzondere betrokkenheid van de lezer opriep. Dat doet het inderdaad, soms voel je als lezer afstand, en soms is er een klik waardoor je juist meer betrokken voelt bij de jij. Stuk voor stuk krijgen de verhalen een heel eigen sfeer door het toespreken van de protagonist met ‘jij’.

Naar de toekomst, het eerste verhaal, komt meteen goed binnen. Een ouderpaar en hun dochtertje willen hun land ontvluchten en kopen voor veel geld een passage voor de overtocht… in een gesloten vrachtwagen. ‘In de keuken van een restaurant twee straten verwijderd van jullie huis, zit een dikke man op jou en je ouders te wachten. Hij zucht als jullie arriveren, laat zijn blik lang op jou rusten en zucht nog eens.
‘Kinderen brengen ongeluk’, zegt hij.
Je denkt aan Fatima’s linkerbeen, uitgestrekt en afgezonderd op een stuk omgevallen zijwand van het strafhok, als een aperitiefhapje voor reuzen.
‘Met een kind kost het meer’, zegt hij.’ Zonder iets te benoemen gaat dit verhaal over de hedendaagse thematiek van immigranten met een einde dat de keel snoert.

In de knop gaat over een vrouw die in een sportschool werkt. Doorgaans probeert ze het contact met de klanten te vermijden, maar dat lukt haar lang niet altijd, bijvoorbeeld met de zeer dikke Mehmet. Hij heeft te veel anabole steroïden gebruikt, zijn libido, en daarmee een normaal leven, is verdwenen. ‘Als je zijn enorme lichaam onbeholpen tussen de breekbare spullen in je appartement ziet staan, word je tot overmaat van ramp bevangen door een opwinding die je zelf hebt ervaren. Mocht er nu een zonnestraal naar binnen vallen, dan verscheen er wellicht een regenboog tussen je benen. Je besluit het hem maar gewoon te vertellen.’

Ook in Force majeure speelt mislukking een rol. Twee vrienden werken al jarenlang aan een scenario voor een film over Don Quichote. Ze zijn op weg naar een geldschieter en daar wordt pijnlijk duidelijk aan welk mislukt project ze werken.

De verhalen Vleermuis en Wétiko horen bij elkaar. Vleermuis is de beschrijving van een droom van een tiener, die in Wétiko een werkstuk voor geschiedenis moet maken. De geschiedenisleraar had hun onderwerpen aangedragen, maar dit meisje is in de ban van Bartolomé de las Casas, die het boek De verwoesting van de West-Indische landen schreef. Zijn vader voer mee aan boord met Columbus en als jongetje speelde Bartolomé met indianenkinderen. Het meisje schrijft een indrukwekkend stuk over de man, die opkwam voor de Indianen, tot bleek dat hij in Afrika wel had meegewerkt aan de slavenhandel. Het is een tamelijk bloederig relaas en als haar eindcijfer een zesje is, gaat ze in beroep bij de leraar. Hoewel haar opdracht voelt als een mislukking, komt het meisje heel mooi op voor zichzelf.

In Gilles en Edwin staat ook weer de mislukking centraal. Met een flinke knipoog naar minister Hoekstra en Sywert van Lienden en de mondkapjesaffaire worden twee vrienden, neergezet. De een is dood, de ander wordt door de familie geweerd, maar gaat toch naar de begrafenis.

Het laatste verhaal, Sprezzatura, is nieuw en meteen ook het langste. ‘Sprezzatura’ is een Italiaans begrip uit de renaissance en betekent zoiets als bestudeerde nonchalance of de schijn van moeiteloosheid. Drie vrienden zijn op een stadsfeest en halen flink door met drank en drugs. De hoofdpersoon wil niets liever dan dansen, alle baantjes en studies die hij had, boeien hem niet. Tot hij een besluit neemt, tegen de wil van zijn moeder in. Hij gaat naar een dansworkshop in Griekenland en danst de sterren van de hemel. ‘… jij laat een siddering vanuit je teentoppen en vingerkootjes naar je centrum trekken en die daar tot ontploffing komen, je geeft je over, laat je achterover vallen, je soortgenoten springen juichend op, alle gezichten extatisch, en je bent nog niet klaar, je geeft hun alle muziek die in je zit, dit is je lichaam, geleider, vertaler van een kosmische boodschap, je toont je ziel die vliegt, je blije, vrije, lichaam: jij.’ Prachtig einde, waarin de jongen door voor zichzelf te kiezen niet mislukt, maar in zichzelf leert te geloven.

Het begin van sommige verhalen vraagt wat puzzelwerk, wie de jij is, en waar het over gaat is soms raadselachtig, tot er een klik is met de jij en alles op zijn plek valt, Verbeke doet dat heel knap. Toch werkt het jij-perspectief niet altijd even goed, misschien omdat de lezer meekijkt over de schouder van de verteller, die zelf buiten schot blijft, maar ervoor zorgt alles te weten van de jij en precies dat zorgt voor afstand.

Auteur: Annelies Verbeke
Uitgeverij de Geus
Nederlands Hardcover
ISBN: 9789044549607
Druk 1: november 2023
144 pagina’s